શેરલોક 2.0 - એકવીસમી સદીનું સંસ્કરણ

અમુક પાત્રો જ એટલા મજબૂત હોય કે તે પુન:અવતાર પામ્યા જ કરે છે. આપણો સૌનો જાણીતો-માનીતો જાસૂસ જોઈ જ લો - શેરલોક હોમ્સ અને તેનો પ્રિય મિત્ર ડૉ. વોટસન. છેલ્લા એક-બે વર્ષે શેરલોક હોમ્સના બે નવા સંસ્કરણ મળ્યા. પહેલું સંકરણ બહુ જાણીતું છે, જે 'શેરલોક હોમ્સ' (૨૦૦૯-૧૦) ફિલ્મ તરીકે દુનિયાભરમાં પ્રદર્શિત થયું. જેમાં બ્રિટીશ શાલીનતાના પ્રતિક, રુક્ષ પણ વિનયી, અંતર્મુખી પણ વિચક્ષણ એવા ઓગણીસમી સદીના શેરલોક હોમ્સને રોબર્ટ ડાઉની જૂનીયરે થોડા અસ્તવ્યસ્ત, એલફેલ, ધૂની અને રમૂજી વ્યક્તિ તરીકે ચીતર્યા. જો મૂળ શેરલોક હોમ્સ કોઈ વૈજ્ઞાનિક જેવો લાગતો હોય તો આ છેલ્લી ફિલ્મમાં તે કોઈ કલાકાર જેવો લાગી શકે. આવું લગભગ વિરોધાભાસી પાત્રાલેખન પણ ચાલી ગયું કારણકે શેરલોક હોમ્સ અને તેના પાત્રાલેખનનાં પાયા મજબૂત છે. જો કે એમ તો કળા અને વિજ્ઞાનમાં પણ તત્વ અને સત્વની રીતે ક્યાં બહુ તફાવત હોય છે!

આજે વાત એકવીસમી સદીના શેરલોક હોમ્સની કરાવી છે. આઈફોન પર ટેરવા સરકાવતો, 'Science of Deduction' વિશેની વેબસાઈટ લખી જાણતો, લંડનની ગલીઓ અને ભૂગર્ભ-સંસ્કૃતિનો જાણભેદુ, રસાયણ-જીવ વિજ્ઞાનનાં રસિક વિદ્યાર્થી જેવો, જાસૂસીની દુનિયામાં નવો-સવો અને પોતાની જાતને 'કન્સલ્ટીંગ ડીટેકટીવ' તરીકે સાબિત કરવા મથતો યુવાન શેરલોક અને તેનો સાથી જ્હોન વોટસન કે જે હમણા જ બ્રિટીશ (નાટો) લશ્કરમાં ડોક્ટર તરીકે સેવા આપીને અફઘાનિસ્તાનથી પાછો ફર્યો છે. 'શેરલોક' એ મી.હોમ્સથી થોડો અલગ છે. જેમકે, તે મી.હોમ્સની જેમ પાઈપ નથી પીતો પણ પોતાના વ્યસનને ખાળવા નિકોટીનના પૅચ લગાવે છે, બગીની જગ્યાએ ટેક્સીમાં ફરે છે, જાત-ભાતના ઉપકરણો અને ગેજેટ્સનો ખેરખાં છે પણ જ્યારે ભારે કેસ સોલ્વ કરવાના આવે છે ત્યારે તેની ઉંમરથી પ્રૌઢ રૂપ ધારણ કરી લે છે. બાકી બારીક અવલોકન શક્તિ, વૈજ્ઞાનિક-તાર્કિક સમજ પર વિશ્વાસ, અસામાજિક ગણાઈ જાય તેવી રુક્ષતા, ધૂની વર્તન વગેરે તો મી. હોમ્સની સાથે બિલકુલ મળતા આવે છે.

જોહન વોટસન આ ભેજાગેપ પાત્રની સાથે ફ્લેટની ભાગીદારી કરતાં-કરતાં તેના જાસૂસી કામ-કાજમાં ભાગીદારી કરવા માંડે છે. સાથે-સાથે તેને અફઘાનીસ્તાનના યુદ્ધના સમયથી આવતા ખરાબ સ્વપ્નાં અને પગમાં સહેજ લંગડાવાની અસર વગેરે કોઈ નવા પરાક્રમનું નામ પડતા જ ગુમ થઇ જાય છે. એકવીસમી સદીમાં વોટસન કેસ-ડાયરી નહિ પણ બ્લોગ લખે છે. આ સાથે સાથે આપણી સમક્ષ પાછા ફરે છે એજ જૂના અને જાણીતા - ૨૨૧/બી બેકર સ્ટ્રીટ, મીસીસ હડસન, માયક્રોફટ હોમ્સ, સ્કોટલેન્ડ યાર્ડના ઇન્સ્પેક્ટરો, ચિત્ર-વિચિત્ર ગુનેગારો અને શેરલોક હોમ્સનો જાની દુશ્મન પ્રોફેસર મોરીયાટી - અલબત્ત, નવા રૂપ-રંગમાં. આ વાત થઇ રહી છે બી.બી.સી દ્વારા નિર્મિત 'શેરલોક' નામની ત્રણ જ હપ્તાની એક ટીવી શ્રેણીની કે જે યુ.કે.માં બીબીસી-૧ પર અને બાકીની દુનિયામાં 'બીબીસી એન્ટરટેઈનમેન્ટ' પર જોવા મળે છે અને થોડા સમયે પ્રસારિત થતી રહે છે (આ લખી રહ્યો છું, ત્યારે ત્રીજા હપ્તાનું પ્રસારણ ચાલુ છે!). મૂળ આર્થર કૉનન ડૉયલની વાર્તા 'અ સ્ટડી ઇન સ્કારલેટ' પરથી આ શ્રેણીનો પ્રથમ હપ્તો 'અ સ્ટડી ઇન પિંક' બન્યો હતો. દરેક હપ્તો લગભગ દોઢ-કલાકનો છે એટલે સાડા ચાર કલાકની ફિલ્મ જ જોઈ લો જાણે. સમગ્ર નિર્માણ અને લેખનની ગુણવત્તા સારી છે, તેથી સ્વાભાવિક રીતે જ ૨૦૧૨માં આવનારી સીઝન-૨નો ઇન્તઝાર રહે છે.

અત્યારના સમયમાં કે જયારે મધ્યમકોટીની કલાનો ઉત્સવ મનાવતો હોય અને સારી ગુણવત્તાનો ઉપહાસ થતો હોય ત્યારે કોઈ પણ ઐતિહાસિક નાયક-નાયિકાઓને નવા પરિમાણ આપવા અડકવું એ પડકારદાયક કામ છે. જાણીતા-માનીતા પાત્રોને નવા સમયમાં, નવા રૂપ-રંગમાં રજૂ કરવામાં તેમના મૂળ તત્વને સાચવી રાખવું અઘરું હોય છે. જો કે આ કામ 'શેરલોક'ના નિર્માતાઓએ સારી રીતે નિભાવ્યું છે. આ શ્રેણીમાં એક તાજગી છે અને રોમાંચ જળવાઈ રહે છે. શેરલોક હોમ્સના કટ્ટર રસીયાઓને નાની-નાની સામ્યતાઓની મજા આવી શકે છે. પણ સતત સરખામણી કે એક-બે ન ગમતાં અર્થઘટન મજા બેસ્વાદ પણ કરી શકે છે. મને મજા એ વાતની આવી કે આ શ્રેણી જોયા પછી મેં બહુ સમય પહેલા વાંચેલી શેરલોક હોમ્સની વાર્તાઓના પુસ્તકો ફરી હાથમાં લીધા, ફરી વાંચ્યા અને તેની ફરી આ શ્રેણી સાથે સરખામણી કરી. આ બહાને એક જૂના નાયક વિષે કલ્પનાના ઘોડાઓ દોડ્યા અને શેરલોક હોમ્સ મારા મગજમાં એકવીસમી સદીનું સંકરણ પામ્યો.

આ શ્રેણીના અહીં પ્રોમો અને ટ્રેલર જોવા જેવા છે. શેરલોકની 'સાયંસ ઓફ ડીડકશન' વિશેની વેબસાઈટ અહીં જોઈ શકાશે તો જોહન વોટસનની બ્લોગ અહીં.

છેલ્લે, એક હોમ્સ-વોટસનનો સદાબહાર ટુચકો:

શેરલોક હોમ્સ અને ડૉ.વોટસન પ્રકૃતિના ખોળે વેકેશન ગાળવા જાય છે અને તારા મઢેલી રાત્રે હોમ્સ ધીરેથી વોટસનના વિચારોમાં ખલેલ પાડે છે.

હોમ્સ: વોટસન, આ ખુલ્લું આકાશ જોઇને તને શું લાગે છે?
વોટસન: મને તો આ વિશાળતા જોઇને અંતરીક્ષ સાથે આત્મસાત થવાનું મન થાય છે, જાણે કે કોઈ અનંત ખૂણેથી મને કોઈ સાદ પાડી રહ્યું છે...લાગે છે કે પેલી પારના વિશ્વને હું સદીઓથી ઓળખું છું... તને શું લાગે છે?

હોમ્સ: બહુ રસપ્રદ વાત, માય ડીયર વોટસન! પણ મને તો માત્ર એવું લાગે છે કે આપણો જે તંબૂ હતો તે કોઈ ચોરી ગયું છે!